Οι λαμπτήρες μαζί με τα φωτιστικά σώματα και τα συστήματα ελέγχου του φωτισμού, αποτελούν τα κύρια τεχνολογικά εργαλεία, που ο επαγγελματίας μελετητής φωτισμού έχει στη διάθεση του για την επίτευξη της λεπτής εκείνης ισορροπίας ανάμεσα στο τεχνικά άρτιο (βλέπε επαρκής φωτισμός) και στο αισθητικά μοναδικό αποτέλεσμα(βλέπε κατάλληλη ατμόσφαιρα). Τα τελευταία χρόνια η τεχνολογία στις πηγές φωτισμού έχει προχωρήσει με εξαιρετικά γρήγορους ρυθμούς, έχοντας όμως πάντοτε ξεκάθαρους στόχους: μικρότερο μέγεθος, υψηλότερη απόδοση, χαμηλότερη κατανάλωση ενέργειας, πιο αξιόπιστη λειτουργία, μεγαλύτερη διάρκεια ζωής και καλύτερο έλεγχο του εκπεμπόμενου φωτός.

Παρά την τεράστια ποικιλία λαμπτήρων που είναι διαθέσιμοι, μέχρι πρόσφατα το τεχνητό φως μπορούσε να παραχθεί είτε μέσω θερμικής ακτινοβολίας (λαμπτήρες πυράκτωσης και αλογόνου) είτε μέσω εκκένωσης αερίων (λαμπτήρες φθορισμού, υδραργύρου, νατρίου και μεταλλικών ατμών με αλογονίδια). Οι νέες τεχνολογίες που έχουν αναπτυχθεί τα τελευταία χρόνια, κυρίως με την παρουσίαση και συνεχή εξέλιξη των φωτοδιόδων (LEDs)  ως αξιόπιστων πηγών φωτισμού από άποψη φωτιστικής απόδοσης, χρησιμοποιούν τελείως νέους τρόπους για την παραγωγή φωτός. Η παρουσία των νέων αυτών τεχνολογιών είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί αφενός δίνει τέλος στον παραδοσιακό διαχωρισμό μεταξύ λαμπτήρα, φωτιστικού και συστήματος ελέγχου και αφετέρου  εισάγει τον τρόπο παραγωγής και ελέγχου του τεχνητού φωτός στη εποχή των ηλεκτρονικών συστημάτων. Για πρώτη φορά στην ιστορία της κατασκευής πηγών φωτισμού προσφέρονται σχεδόν απεριόριστες ευκαιρίες τόσο για την μέγιστη δυνατή ενσωμάτωση της φωτεινής πηγής στα δομικά στοιχεία ενός κτιρίου, όσο και τον πλήρη έλεγχο και προγραμματισμό της ποσότητας, της κατανομής και του χρώματος του φωτός που εκπέμπεται.

Η τεχνολογία των λαμπτήρων συνεχώς εξελίσσεται έτσι ώστε να καλύψει τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες για ποιοτικό φωτισμό σε κάθε ιδιωτικό και δημόσιο χώρο. Είναι αλήθεια, ότι η πλειονότητα των νέων τύπων λαμπτήρων προορίζεται να καλύψει τις διαρκώς αυξανόμενες ανάγκες ποιοτικού φωτισμού κυρίως των επαγγελματικών χώρων (καταστήματα, ξενοδοχεία, γραφεία, εστιατόρια, εμπορικά κέντρα, μουσεία κλπ) παρά των χώρων κατοικίας. Στους επαγγελματικούς χώρους οι απαιτήσεις για μικρότερες, αποδοτικότερες και οικονομικότερες φωτεινές πηγές είναι ιδιαίτερα υψηλές και για το λόγο αυτό πολλοί από τους νέους λαμπτήρες αλογόνου, φθορισμού και εκκένωσης που θα παρουσιασθούν στη συνέχεια, έχουν αναπτυχθεί με κύριο στόχο την ικανοποίηση αυτών ακριβώς των αναγκών.

Λαμπτήρες αλογόνου : Φωτισμός ποιότητας

Οι λαμπτήρες αλογόνου είναι ιδιαίτερα συμπαγείς, εκπέμπουν ένα ομοιόμορφο λαμπερό φως που κάνει τα χρώματα των επιφανειών και των αντικειμένων να φαίνονται πιο ζωηρά. Είναι σαφώς πιο οικονομικοί από τους κλασσικούς λαμπτήρες πυράκτωσης, διότι έχουν υψηλότερη φωτεινή απόδοση με την ίδια τάση και τουλάχιστον διπλάσια διάρκεια ζωής. Τα χαρακτηριστικά αυτά κάνουν τη χρήση τους ιδανική σε μεγάλο αριθμό εφαρμογών όπως για παράδειγμα σε κατοικίες, καταστήματα και ξενοδοχεία.

Οι νέοι λαμπτήρες αλογόνου είναι η ιδανική επιλογή σε μια σειρά εφαρμογών  αρχιτεκτονικού φωτισμού όπου απαιτείται:

• Εξαιρετικά μικρό μέγεθος πηγής φωτισμού και φωτιστικού.

Ο νέος λαμπτήρας Ministar (κατασκευαστής: OSRAM, φώτο 3) είναι ο μικρότερος λαμπτήρας αλογόνου χαμηλής τάσης με ανακλαστήρα στον κόσμο. Η ενσωμάτωση του ανακλαστήρα στον ίδιο το λαμπτήρα επιτρέπει την κατασκευή ακόμα μικρότερων φωτιστικών με κατευθυνόμενη εκπομπή φωτός. Είναι διαθέσιμος σε δυο τύπους ανάλογα με τη θέση του ανακλαστήρα. Ο πρώτος τύπος διαθέτει αξονικό ανακλαστήρα και έχει  συνολικό ύψος 44 χιλ., ενώ η διάμετρος του είναι μόλις 16 χιλ.. Είναι διαθέσιμος στα 20, 35 και 50W, έχει θερμοκρασία χρώματος 3000Κ και εκπέμπει φως υπό γωνία 30^ο, γεγονός που τον κάνει κατάλληλο για χρήση σε ήδη εγκατεστημένα χωνευτά φωτιστικά οροφής τύπου downlight, σε ευέλικτα συστήματα φωτισμού με ηλεκτροφόρες ράγες, σε φωτιστικά τύπου spotlight και σε επιτραπέζια φωτιστικά γραφείου. Η δεύτερη έκδοση διαθέτει ένα πλάγια τοποθετημένο ανακλαστήρα, γεγονός που επιτρέπει την εκπομπή φωτός μόνο προς μια κατεύθυνση. Με ακόμα μικρότερο ύψος, μόλις 33 χιλ. και διάμετρο 9,5 χιλ., είναι διαθέσιμος σε μικρότερη ισχύ δηλαδή στα 10 και 20W, αλλά διαθέτει υψηλή  φωτεινή απόδοση. Για παράδειγμα ο λαμπτήρας ισχύος 10W εκπέμπει περίπου την ίδια ποσότητα φωτός με ένα τυπικό λαμπτήρα αλογονου χαμηλής τάσης τύπου κάψουλας ισχύος 20W. Το φως εκπέμπεται υπό γωνία 35^ο και 60^ο και έχει θερμοκρασία χρώματος 3000Κ. Η έκδοση αυτή μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε εφαρμογές όπου οι υψηλές θερμοκρασίες εκπομπής φωτός θα μπορούσαν να προκαλέσουν προβλήματα.

Εξίσου συμπαγής είναι και ο λαμπτήρας με ενσωματωμένο διχρωικό ανακλαστήρα, MR8 (Κατασκευαστής: Iwasaki, φώτο 6). Με συνολικό ύψος 35 χιλ. και διάμετρο μόλις 25 χιλ., είναι διαθέσιμος στα 10,20 και 35W και τόσο σε στενές όσο και σε ευρείες δέσμες φωτός. Το εξαιρετικά μικρό μέγεθος του λαμπτήρα επιτρέπει τη χρησιμοποίηση του σε εξαιρετικά διακριτικά χωνευτά στην οροφή φωτιστικά τύπου downlight ή σε φωτιστικά τύπου spotlight για το φωτισμό προθηκών, καταστημάτων, μουσείων, εστιατορίων και ξενοδοχείων και γενικά σε εφαρμογές όπου απαιτείται η ύπαρξη μιας εξαιρετικά μικρής φωτεινής πηγής με επιλογή από δέσμες φωτός.

• Σημαντική εξοικονόμηση ενέργειας και μεγάλη διάρκεια ζωής.

Ο νέος λαμπτήρας αλογόνου χαμηλής τάσης με διχρωικό ανακλαστήρα τύπου IRC (φώτο 7) με το νέο σχεδιασμένο καυστήρα, ο οποίος έχει υποστεί επεξεργασία υπέρυθρης επίστρωσης (infrared coating), προσφέρει σημαντικά υψηλότερη φωτεινή απόδοση από το συμβατικό διχρωικό λαμπτήρα με την ίδια κατανάλωση ενέργειας. Το γεγονός αυτό σε συνδυασμό με το μέσο χρόνο ζωής των 5000 ωρών, κάνει τη χρήση του λαμπτήρα αυτού ιδανική σε χώρους όπου χρησιμοποιούνται μαζικά λαμπτήρες αλογόνου όπως για παράδειγμα σε καταστήματα, εμπορικά κέντρα και ξενοδοχεία. Η εξοικονόμηση ενέργειας και η μείωση στην εκπομπή θερμότητας είναι της τάξης του 40%, σε σύγκριση με τους συμβατικούς διχρωικούς λαμπτήρες. Η τεχνολογία IRC (Infra-Red-Coating) εξασφαλίζει επίσης  σταθερή φωτεινή απόδοση καθ' όλη τη διάρκεια ζωής του λαμπτήρα καθώς και μείωση της εκπομπής υπεριώδους ακτινοβολίας μέσω της ειδικής επίστρωσης του εμπρόσθιου γυαλιού.

• Επιλογή από διαφορετικές θερμοκρασίες χρώματος.

Σε περιπτώσεις που υψηλότερες θερμοκρασίες χρώματος (δηλαδή αισθητά λευκότερο φως) απαιτούνται για την ανάδειξη συγκεκριμένων αντικειμένων όπως για παράδειγμα κοσμημάτων και έργων τέχνης σε προθήκες, τότε ο λαμπτήρας αλογόνου με διχρωικό ανακλαστήρα Whitestar (κατασκευαστής: BLV, φώτο 8), ο οποίος είναι διαθέσιμος σε θερμοκρασίες χρώματος από 4100Κ έως 6500Κ αποτελεί την ιδανική επιλογή. Ο λαμπτήρας αυτός χάρη στη λαμπερή και υψηλής έντασης δέσμη του είναι κατάλληλος για χρήση σε κοσμηματοπωλεία, καταστήματα οπτικών αλλά και σε καταστήματα που πωλούν κρύσταλλα και πορσελάνες και μπορεί να συνδυαστεί ιδανικά με λαμπτήρες φθορισμού με την ίδια θερμοκρασία χρώματος για τη δημιουργία ενός ομοιογενούς οπτικού αποτελέσματος.

• Λειτουργία λαμπτήρων αποκλειστικά σε τάση δικτύου

Στις εφαρμογές εκείνες που για πρακτικούς λόγους η χρήση μετασχηματιστή είναι δύσκολη, όπως για παράδειγμα όταν υπάρχουν περιορισμοί στο ύψος μιας ψευδοροφής ή στο βάθος μιας εσοχής, ο νέος λαμπτήρας αλογόνου σε σχήμα μίνι-κάψουλας τάσης δικτύου και κάλυκα G9 (φώτο 9), αποτελεί την ιδανική επιλογή. Ο λαμπτήρας αυτός είναι εξαιρετικά μικρός, με συνολικό ύψος 43 χιλ. στις εκδόσεις των 25 και 40W και 51 χιλ. στα 60 και 75W και διάμετρο 14 χιλ.. Είναι ο μικρότερος λαμπτήρας αλογόνου τάσης δικτύου και μπορεί με ευκολία να χρησιμοποιηθεί για το φωτισμό εσωτερικών και εξωτερικών χώρων. Διατίθεται σε έκδοση διαφανή και ματ.

Στις περιπτώσεις όπου απαιτείται έλεγχος της δέσμης φωτός που εκπέμπεται, τότε ο λαμπτήρας Halopar 16 (φωτο 10) ισχύος 35 και 50W, προσφέρει επιλογή από δυο γωνίες δέσμης φωτός (25^ο και 50^ο) για έντονο φωτισμό και 35% υψηλότερη φωτεινή ένταση σε σχέση με τους συμβατικούς λαμπτήρες με ανακλαστήρα. Μπορεί να χρησιμοποιηθεί για τον εστιακό αλλά και γενικό φωτισμό σε κάθε εσωτερικό χώρο όπως για παράδειγμα σε ξενοδοχεία, καταστήματα και γραφεία.

Στις ίδιες εφαρμογές φωτισμού μπορεί επίσης να χρησιμοποιηθεί ο νέος τύπος λαμπτήρα αλογόνου τάσης δικτύου με διχρωικό ανακλαστήρα, Hi-Spot ES111 (κατασκευαστής: Sylvania, φώτο 10β.8), ο οποίος με διάμετρο 111 χιλ. και συνολικό ύψος 70 χιλ. σχεδιάστηκε ως η εναλλακτική λύση σε τάση δικτύου  του εξαιρετικά πετυχημένου λαμπτήρα χαμηλής τάσης QR111. Ο λαμπτήρας αυτός διαθέτει ειδικό αντιθαμβωτικό εξάρτημα το οποίο προστατεύει από την έκθεση στη εξαιρετικά υψηλή λαμπρότητα του καυστήρα στο εσωτερικό του λαμπτήρα. Είναι διαθέσιμος σε ισχύ 75W με γωνία δέσμης 24^ο που επιτυγχάνεται από τον ειδικά σχεδιασμένο πολυεδρικό ανακλαστήρα με επίστρωση αλουμινίου. Εξαιτίας ακριβώς της ύπαρξης του διχρωικού ανακλαστήρα, ο λαμπτήρας αυτός αποτελεί την ιδανική λύση για το φωτισμό αντικειμένων ευαίσθητων στη θερμική ακτινοβολία όπως ρούχα, υφάσματα, τρόφιμα και λουλούδια.

Θεόδωρος Δ Κοντορήγας MBA MSc PLDA SLL
Θ. Κοντορήγας και Συνεργάτες Αρχιτέκτονες Φωτισμού

Λεζάντες φωτογραφικού υλικού : Osram, Eye, Havells Sylvania, Blv