6. - Επίβλεψη και Διεύθυνση των Έργων
(α) Στην ειδική περίπτωση των υδραυλικών έργων, υπεύθυνοι για την επίβλεψη ήταν οι Επιμεληταί των Κρηνῶν. Σε κάποιες άλλες περιπτώσεις μεγάλων και μακροχρόνιων έργων οριζόταν μια Επιτροπή διαχειριστών. Στην Επίδαυρο αυτοί ονομάζονταν ἐγδοτῆρες ή, ανάλογα με το είδος της κατασκευής που αναλάμβαναν, λέγονταν ναοποῖαι ή θυμελοποῖαι ή θεατροποῖαι κ.ο.κ. Η Επιτροπή είχε πολλαπλές αρμοδιότητες:
• Εύρεση και αγορά υλικών (ακόμη και από άλλες Πόλεις)
• Σύναψη συμβάσεων με τεχνίτες και αναδόχους
• Είσπραξη των τυχόν προστίμων που επιβάλλονταν σε αναδόχους και προμηθευτές
(β) Με εξαίρεση τα έργα τύπου BOT (Build, Operate & Transfer), όπως η αποξήρανση των Πτεχών, η όλη κατασκευή μοιραζόταν σε επιμέρους έργα, έτσι ώστε σε ένα εργοτάξιο να εργάζονται πολλοί Ανάδοχοι. Η ιδέα ενός Γενικού Αναδόχου δεν ήταν διαδεδομένη. Συνεπώς, η ανάγκη για μια συνεχή
και άκρως εξειδικευμένη επίβλεψη ήταν προφανής. Εκτός από την επιμέτρηση και την οικονομική διαχείριση που ασκούσε η Επιτροπή, η καθαρά τεχνική επίβλεψη γινόταν από τον Μηχανικό (Αρχιτέκτονα) και το (*) Παραδείγματα: Κηφισοφῶν (εξ Αφιδνών) στην περίπτωση της Ελευσίνος (στίχ. 34), Ἠρακλείδης (from Oēs) στην περίπτωση του Ερεχθείου (στίχ. 101), και έξι ονόματα πολιτών από την Ερέτρια για την αποστράγγιση της λίμνης των Πτεχών (στίχ. 41). 16ο Συνέδριο Σκυροδέματος, ΤΕΕ, ΕΤΕΚ, 21-23/10/ 2009, Πάφος, Κύπρος 5 προσωπικό του (που καλούνταν επίσης Αρχιτέκτονες). Στις περισσότερες περιπτώσεις, Αρχιτέκτων ήταν ο ίδιος ο Μελετητής. εξ άλλου, χρειαζόταν να
εξηγήσει στους αναδόχους πολλές τεχνικές λεπτομέρειες ή ακόμη και να επιδείξει τα «παραδείγματα» ορισμένων τμημάτων του έργου του (βλ. §2 ανωτέρω). Σε μερικές συγκεκριμένες εργασίες ο  “ἐπιστάτης”(*) ήταν συνεχώς παρών: Αυτό συνέβαινε, για παράδειγμα, κατά την παρασκευή των κραμάτων χαλκού για την κατασκευή των πόλων που συνέδεαν τους σπονδύλους των κιόνων (Eleusis, l. 28÷31),
(γ) Ένα από τα χαρακτηριστικά του συστήματος Επίβλεψης των δημοσίων έργων στην Αρχαία Ελλάδα είναι τα συχνά και πολύ αυστηρά πρόστιμα που επιβάλλονταν στους αναδόχους. Τα δυσαναλόγως μεγάλα ποσά των προστίμων αυτών αντικατοπτρίζουν ίσως μια άτεγκτη επιχειρηματική δεοντολογία:
• Ο Λυσιάδας πλήρωσε 540 δραχμές λόγω καθυστερήσεων στην κοπή των μαύρων λίθων για τα υποστυλώματα των τοίχων (Επίδαυρος II, l. 74).
Σημειώνεται ότι στον ίδιον επεβλήθησαν τρία πρόστιμα κατά την ανέγερση της Θόλου της Επιδαύρου (~370 πΧ)!
• Ο Αριστομήδης κατέβαλε 432(?) δραχμές λόγω καθυστερήσεων στη μεταφορά των μαρμάρων από την Πεντέλη στο λιμάνι του Πειραιώς (Επίδαυρος, II, L 76).
• Ο Σαννίων πλήρωσε 15 δραχμές για ελαττωματικές διακοσμητικές χαράξεις σε λίθους (Επίδαυρος, II, 1.119).
• Ο Μεγακλείδας, ανάδοχος της μεταφοράς των μαρμάρων από το λιμάνι έως τον Ναό, έλαβε προκαταβολικά το ποσό των 1775 δραχμών (Επίδαυρος II. L. 68). Ο ίδιος, ωστόσο, κατέβαλε πρόστιμο 1070 δραχμών (το 60%!) για καθυστερήσεις σε αυτή τη μεταφορά (Επίδαυρος, II, 1.100)!

7. - Πληρωμές
Δεν ήταν ασύνηθες να καταβάλλονται στους αναδόχους μεγάλες προκαταβολές για την καλύτερη τήρηση των υποχρεώσεών τους. Τέτοια ήταν, για παράδειγμα, η περίπτωση της αποχετευτικής τάφρου στο Αμφιαράειο (περ. 330 πΧ): “Το έργο πρέπει να ολοκληρωθεί εντός 20 ημερών μετά την πληρωμή” [Στήλη A291, Αρχ. Μουσείο Πειραιώς]. Εδώ ίσως βρίσκεται ένα χρήσιμο δίδαγμα για τις σημερινές
Αρχές...Για την περιγραφή της διαδικασίας των πληρωμών θα χρησιμοποιήσω το παράδειγμα της κατασκευής της Θόλου στην Επίδαυρο (Εικ. 7). οι στήλες με τα σχετικά κείμενα (περ. 365 πΧ) φυλάσσονται στο Αρχ. Μουσείο Επιδαύρου.
(*) Οι επιστάτες αυτοί είχαν και γραμματειακή υποστήριξη: ένας «ὑπογραμματεύς» στο εργοτάξιο του Ερεχθείου (στίχ. 111) έλαβε μισθό ίσο με το 80% περίπου της αμοιβής του επιστάτη.

• Ένας εκπρόσωπος της βουλής επέβλεπε τις συναλλαγές. κάθε μήνα οριζόταν άλλος εκπρόσωπος, το όνομα του οποίου αναφέρεται σαφώς στους λογαριασμούς.

• Ένας ιερέας του Ασκληπιείου κατέθετε στην αρμόδια Επιτροπή το ποσόν
  που θα πληρωνόταν εντός του μηνός, σύμφωνα με τους κανόνες.

• Η Επιτροπή, που είχε καθήκοντα ιαχειριστού των εργασιών (βλ. §5), έκανεό λες τις πληρωμές για την αγορά υλικών, τους μισθούς των εργατών και την πληρωμή των εργολάβων, ενώ εισέπραττε και τα πρόστιμα που επιβάλλονταν στους προμηθευτές ή τους αναδόχους (και τα απέδιδε στον ιερέα).

• Το ύψος των πληρωμών βασιζόταν σε ευρέως γνωστά ημερομίσθια και τιμές μονάδος, που παρέμεναν ουσιαστικώς σταθερά για μεγάλα χρονικά διαστήματα. Οι απλοί τεχνίτες ελάμβαναν περίπου 1 δραχμή την ημέρα, ενώ η τιμή για την κατασκευή χάλκινων εξαρτημάτων (5 δραχμές ανά μνα(*)) είχε αυξηθεί μόλις κατά 25% σε έναν αιώνα (Τσούλη, 2002). Οι εργολαβικές εργασίες, αντίθετα, πληρώνονταν με βάση τα οριζόμενα στη σύμβαση (π.χ. 6 δραχμές ανά 4 πόδια μήκους της τάφρου στο Αμφιαράειο, op. cit. l. 35).
  Αξίζει να σημειωθεί ότι οι πληρωμές αφορούσαν και χειριστές τροχαλιών και άλλου μηχανικού εξοπλισμού (Ερεχθείον II, l. 21-23). μια ακόμη απόδειξη της πρώιμης χρήσης μηχανημάτων στην οικοδομική δραστηριότητα στην Ελλάδα.